irtifa hastalığı ne demek?

İrtifa hastalığı¹ veya akut dağ hastalığı, yüksek irtifa ve rakımlarda oksijen yetersizliğine bağlı olarak görülen patolojik bir rahatsızlık. Genellikle 2.400 metre (8000 ft) üzerinde görülür.² Özellikle yüksek rakımlara tırmanan dağcı ve kayakçılar ile yüksek irtifalarda oksijen desteği olmadan uçan kimselerde görülür.

Yüksek irtifalarda atmosfer basıncının ve hava yoğunluğunun azalması nedeniyle oksijen moleküllerinin parsiyel basıncı azalır. Bu durum vücudun özellikle oksijene duyarlılığı yüksek olan dokularında (beyin, akciğer, göz vs.) hipoksi (kısmi oksijen yetersizliği) ve anoksi (tamamen oksijensizlik) oluşmasına neden olur.³

Belirtiler

Alçak atmosfer basıncı nefes alıp vermeyi güçleştirir. Bunun yanı sıra şu rahatsızlıklar görülebilir:⁴

İlk başlarda coşku ve zindelik hissi (öfori) ile birlikte gereksiz cesaret⁵
Baş ağrısı
Mide bulantısı/kusma
Baş dönmesi
Bitkinlik

Daha ciddî vakalarda göğüs ağrısı da görülebilir.⁶ İrtifa hastalığı nedeniyle beyin ödemi, koma ve ölüme kadar giden ağır hipoksi/anoksi vakaları oluşabilir.⁷

Pek çok dağcıda belirtiler yüksek rakımda 6 saat geçirdikten sonra görülmeye başlar.⁸ Kişi aynı rakımda kalırsa belirtiler 1-2 gün içerisinde kaybolabilir.⁹

10.000 ft (3000 m) üzerinde gerçekleşecek uçuşlarda uçuş ekiplerinin oksijen desteği ile uçmaları gerekir.¹⁰ Aksi takdirde 14.000 ft civarında kişinin performansı ciddî şekilde düşer. 18.000 ft'te atmosferdeki parsiyel oksijen basıncı yaklaşık yarıya düşer ve kişi bayılabilir.¹¹ Beyne ulaşan oksijenin tamamen kesilmesi durumunda kişi genellikle 6-8 saniye içerisinde bayılır.¹² Eğer 4 dakika boyunca oksijensizlik devam ederse beyinde geri dönülmez hasar meydana gelebilir.¹³

Tedavi

İrtifa rahatsızlığı görüldüğünde yapılacak öncelikli işlemler arasında irtifa kaybetmek (alçalmak), suni bir kaynaktan oksijen solumak ve bol sıvı içmek sayılabilir.

Önlemler

Sporcu ve uçucuların genel sağlık durumları; içki, sigara ve ilaç kullanımları ile zindelikleri irtifa hastalığından etkilenmelerinde etkili olur.

Aklimatizasyon

Aklimatizasyon, dağcıların vücutlarını oksijen yetersizliğine alıştırarak tırmanış yapmalarıdır. Dağ eteğinde kamp kurulur ve dağcılar her gün belirli bir rakıma tırmanarak kampa geri dönerler. Kamp yavaş yavaş yüksek rakımlı yerlere taşınır. Günde 1000 ft'ten (300 m) fazla tırmanıp orada uyumak tehlikelidir.¹⁴

Kaynakça

Godwin, Peter, David Robson. The Air Pilot's Manual 6: Human Factors & Pilot Performance. 3. baskı. Cranfield. Aviation Theory Centre, 2006. ISBN 1-84336-070-5